با نزدیک شدن سرآمد مهلت اف.ای.تی.اف به رژیم برای تصویب لوایح چهارگانه در روز ۹مهر و آغاز تحریمهای نفتی و بانکی آمریکا در روز ۱۳آبان؛ ضرورت «نگاه به شرق» دوباره مطرح شده است.
در باند خامنه‌ای برای برون‌رفت از این مشکلات هر کس از راه می‌رسد، نسخه شرق می‌پیچد. خبرگزاری سپاه پاسداران به‌نقل از یک مهره حکومتی نوشته است: «نگاه دستگاه دیپلوماسی باید سریعاً از غرب به شرق تغییر کند/ توانایی دنیای شرق برای خنثی کردن تحریمها».(خبرگزاری فارس ۲۶شهریور ۹۷)
نگاه به شرق برای حاکمیت آخوندی چه معنایی دارد؟ و با این نگاه به‌دنبال چیست؟
برخی در درون نظام تصور می‌کردند نگاه به شرق که توسط مقامات آن مطرح می‌شود یک مفهوم ایدئولوژیک و آرمانی دارد. اما ولایتی، مشاور سیاسی خامنه‌ای، نگاه به شرق را معنی کرد: «اما شرق ما این شرقی که ما عرض می‌کنیم نشات گرفته از سخنی است که مقام معظم رهبری به‌صورت استراتژیک بارها و بارها فرموده‌اند و فرموده‌اند نگاه، ما باید نگاه استراتژیک به شرق داشته باشیم. در عین‌حال هم غرب را نفی نکردند».
ولایتی در توضیح سیاست نگاه به شرق رابطه با روسیه و چین را برجسته کرد و بعد به سایر کشورها اشاره نمود.
مشاور خامنه‌ای سرانجام اذعان کرد که این «نگاه به شرق» چیزی جز یافتن گریزگاهی از تحریمهای غرب نیست و گفت: «در یک چنین شرایطی ما هم باید فکری بکنیم در حالی که غربی‌ها با پیش‌کسوتی آمریکا تحریم پشت تحریم، تحریم پشت تحریم. انسان عاقل که خودشو پشت بن‌بست قرار نمی‌دهد».(تلویزیون رژیم ۲۶شهریور ۹۷)
روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران با اذعان به فشار تحریمها و سردواندن رژیم توسط اروپا، تنگنا و لاعلاجی آن را برای «نگاه به شرق» این‌گونه توجیه می‌کند: «پیشنهاد اروپایی‌ها در شرایط فعلی نشان می‌دهد که تا چه اندازه این کشورها در مقابل تضمین‌های خود برای مقابله با تحریمهای آمریکا سست هستند. واقعیت این است که تنها تا اعمال تحریمهای آمریکا یک ماه و نیم دیگر باقی مانده است. در چنین شرایطی و در صورتی که ایران به‌دنبال راه‌کاری برای مقابله با این مسأله نباشد، عملاً فشار حداکثری آمریکایی‌ها به ایران ادامه خواهد یافت. شاید در این میان بهتر آن باشد که دولت به فکر سایر روش‌ها از جمله همکاری با شرق باشد».(جوان ۲۵شهریور ۹۷)
اما بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت‌خارجه، در پاسخ به این سؤال که «روسها طبق برخی اخبار منتشرشده اعلام کردند که تولید نفت خود را افزایش خواهند داد و برخی این موضوع را مطرح کرده‌اند که روسها با این اقدام تلاش دارند که با توجه به تحریمهای آمریکا علیه ایران بازار نفتی ایران را تصاحب کنند» به لکنت افتاد و به مخاطب خود گفت: «نمی‌توانم به تحلیل‌هایی که شما اشاره کردید ورود پیدا کنم و یا این تعبیر را به‌کار ببرم که اقدام روسیه اقدامی علیه ایران و در راستای تصاحب بازار ایران است».(خبرگزاری ایسنا ۲۶شهریور ۹۷)
به‌رغم لکنت قاسمی یک سایت موسوم به نامه نیوز با طرح این سؤال که «آیا روسها در این برهه به‌دنبال زدن خنجر از پشت به ایران هستند؟»، نوشت: «شاهد تحرکاتی از سوی عربستان با همراهی روسیه در جهت تصاحب بخشی از سهم ایران بوده‌ایم. موضوعی که انتقاد ایران را از بازیگر به‌ظاهر حامی و دوست ایران یعنی روسیه را دربرداشت». و در ادامه نسبت به سراب شرق هشدار داده و خاطرنشان می‌کند: «روسیه کشوری نیست که ایران بتواند همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد آن بگذارد».(نامه نیوز ۲۶شهریور ۹۷)
به‌رغم این‌همه بازارگرمی باند خامنه‌ای واقعیت این است که حاکمیت آخوندی از روی لاعلاجی است که موضوع نگاه به شرق را علم کرده است.
زیرا سیاست نزدیکی و گفتگو با آمریکا که دولت روحانی با مجوز خامنه‌ای باب آن را گشود و منجر به برجام شد با خروج آمریکا از برجام با شکست مواجه شد و از برجام هم چندان چیزی دستگیر نظام نشد.
خصوصا این‌که تحریمهای آینده آمریکا هم در راه است و شرکتهای غربی هم یکی پشت سر دیگری ایران را ترک می‌کنند.
شکست این سیاست است که نظام و در رأس آن خامنه‌ای را مجبور کرده است به شرق و به‌ویژه روسیه و چین متوسل شود.
اما از این سیاست نیز چیز چندانی عایدش نخواهد شد، زیرا روسیه آن توان و امکان را ندارد که جایگزین غرب شود خصوصاً این‌که با تحریمهای آینده آمریکا نیز بسیاری از تحرکات مالی و تجاریش با رژیم زیر ذره‌بین تحریمها خواهد رفت.
نکته دیگر این‌که این منافع ملی است که سیاست همه کشورها و استراتژی آنها را تعیین می‌کند و نه «اصول و ارزش»، روسیه هم در سالهای اخیر در سیاست خارجی‌اش همواره بر اساس منافع خودش عمل کرده است.
واضح است که منافع رابطه غرب با روسیه به‌مراتب مهم‌تر از رابطه با رژیم است و نمی‌تواند این رابطه را به خطر بیاندازد. ضمنا طی سالهای اخیر در بسیاری از موارد و به‌قول معروف در سر بزنگاه‌ها روسیه نه تنها حکومت آخوندی را قال گذاشته است، بلکه علیه آن هم اقدام نموده است. از جمله این‌که در جریان صدور قطعنامه‌های شورای امنیت علیه آن، روسیه عملاً به نفع صدور آنها موضع گرفت و یا آنها را وتو نکرد و راه را برای تصویب آنها باز گذاشت.
در زمینه موضوع سوریه نیز بین دو طرف اختلاف منافع وجود دارد. طی یک سال گذشته روسیه تلاش کرد نقش رژیم در سوریه را به حداقل برساند و عملا هم این کار را کرد، آن‌چنان‌که بسیاری از تحرکات آن را در مناطق مخلتف سوریه به‌طور محسوسی کاهش داده است.
در توافق اخیر بین ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، بر سر ایجاد یک منطقه غیرنظامی در عمق ۱۵ تا ۲۵کیلومتری در ادلب سوریه، روسیه از روحانی دعوت نکرد.
در کنفرانس مشترک مطبوعاتی پوتین ترکیه را «شریکی استراتژیک برای روسیه» خواند و تصریح کرد: «همکاری تجاری روسیه و ترکیه افزایش خواهدیافت».(خبرگزاری ایسنا ۲۷شهریور ۹۷)
همان‌طور که اشاره شد اخیراً هم رسانه‌ها و مهره‌هایی از حکومت، روسیه را متهم می‌کنند که با همراهی عربستان سعی دارد بازارهای نفتی که رژیم در جریان تحریمها از دست می‌دهد را بگیرد.
