از سال ۱۳۵۷ هر ساله روز ۱۳آبان به‌عنوان «روز دانش‌آموز» گرامی داشته می‌شود. این گرامی‌داشت از سوی دولت و حاکمیت ولایت فقیه با هدف تحکیم قدرت مذهبی و حکومتی صورت می‌گیرد؛ اما جدای از این سوء‌نیت و سوء‌استفاده در بزرگداشت این روز، علت گرامی‌داشت آن عطف به یک واقعه مهم سیاسی و اجتماعی می‌باشد که نقش و اهمیت دانش‌آموز را در ساختار فرهنگ یک کشور نشان می‌دهد.
برای گرامی‌داشت این روز، واقعیت‌های کنونی جامعه ایران ایجاب می‌کنند که پدیده‌یی به‌نام «دانش‌آموز» را به‌مثابه یک قشر اجتماعیِ اثرگذار و تعیین‌کننده، بیشتر ببینیم و بشناسیم.
«پدیده دانش‌آموز»؛ چرا؟
یادآوری می‌شود که در این بررسی به‌دلیل واقعیت‌های کنونی جامعه ایران، فقط با «دانش‌آموز» در مدرسه سر و کار نداریم؛ چرا که این پدیده با پدیده‌های اجتماعی و صنفی دیگری قاطی شده است؛ بنابراین با موضوعاتی سر و کار داریم که همه‌شان بر گرد پدیده‌یی به نام دانش‌آموز قابل شناسایی و شناخت می‌باشند. در این شناخت می‌خواهیم بدانیم چه ظرفیت، توانمندی، انرژی و خلاقیتی در میلیون‌ها نوجوان و جوان ایرانی وجود دارد که درصد بسیار بالایی از آن خنثی گشته یا به بیراهه کشیده شده است. خنثی‌شده و بیراهه‌گشته‌ای سازمان داده شده و هدفمند برای از دور خارج کردن قدرت اثرگذاری‌اش بر تعادل‌قوای اجتماعی جامعه در مقابل دایره قدرت حاکم.
دانش‌آموز ایران چه کرده و چه می‌کند؟
دانش‌آموزی که قدرت و توانایی و سرمایه‌اش را از آگاهی و شناخت کسب می‌کند، دارای پیشینه‌یی در بستر تاریخ ۵۰ساله ایران است که گویای نقش و جایگاهش در اثرگذاری بر پیشرفت و تمدن جامعه ما می‌باشد. اما اکنون این سابقه پیشین و قدرت و توان اثرگذاری کجاست؟
در این پیشینه، مغز و دست و قلم و علم دانش‌آموز ایرانی صرف چه کاری برای کشورش شده است؟
در این پیشینه، امید و رؤیا و آرزوی دانش‌آموز ایرانی چه مسیری طی کرده است؟
در این پیشینه، مادران و پدران از سپردن بچه‌هایشان به یک سامانه دولتی که باید کارش تعلیم خرد، پیشرفت، تمدن و ترویج امید و عشق برای مهیا کردن زندگی بهتر باشد، چه پاسخی گرفته‌اند؟
در آموزش و پرورش ایران، دانش‌آموز ایران کجاست؟
۱۳آبان چه بود و چه شد؟
گرامی‌داشت روز دانش‌آموز در ۱۳آبان به واقعه‌ای برمی‌گردد که در چنین روزی در آبان سال ۱۳۵۷ رخ داد. پاییز سال ۵۷ روزها و هفته‌های اوج‌گیری قیام‌ها در شهرهای ایران بود. هدف قیام هم هر روز روشن‌تر می‌شد که همانا سرنگونی نظام پادشاهی بود. شروع سال تحصیلی ۵۷ هم با بقیه سال‌ها بسیار متفاوت بود. هر هفته که از سال تحصیلی می‌گذشت، برگزاری کلاس و خواندن درس تحت‌الشعاع تظاهرات و قیامهای گوناگون قرار می‌گرفت. گاهی می‌شد که کلاسی فقط با چند دانش‌آموز برگزار می‌شد. گاهی می‌شد که معلمی سر کلاس نمی‌آمد. گاهی می‌شد که یک مدرسه کامل تعطیل بود. در چنین فضای بلاتکلیفی، آنچه که روزبه‌روز به سمت تعیین‌تکلیف می‌رفت، تعیین سرنوشت حکومت شاه بود.
یکی از تاکتیک‌های آن زمان در مقابل ارتش شاه و نیز مطالبه آزادی زندانیان سیاسی، دست زدن به تحصن و اعتصاب بود. از این اعتصاب‌ها، یکی که خیلی سر زبانها افتاده بود و هر روز مسأله‌ای برای حکومت درست می‌کرد، تحصن و اعتصاب شخصیت و مبارز نامدار و محبوب مردم، سید محمود طالقانی بود. این تحصن و اعتصاب در مسجد دانشگاه تهران جریان داشت. هر روز هم عده زیادی از دانشجویان یا دسته‌های مردم برای دیدار، همبستگی و گرامی‌داشتن حرکت آقای طالقانی به‌جانب دانشگاه تهران روان بودند. این حرکت خودش تبدیل به کانون توجه و سبب یک جنبش و اعتراض روزانه علیه نظام شاه شده بود.
صبح روز ۱۳آبان ۵۷ جمعی از دانش‌آموزان تصمیم گرفتند به دانشگاه تهران بروند. این حرکت تبدیل به یک تظاهرات در داخل و اطراف دانشگاه شد. توده به‌هم‌فشرده دانش‌آموزان در داخل دانشگاه و گردآمدن مردم در اطراف دانشگاه تهران از یک طرف و تهاجم ارتش برای به‌هم‌زدن این اجتماع بزرگ، فضای داخل و اطراف دانشگاه را هر چه بیشتر به سمت یک فضای نظامی سوق داد. نیروهای ارتش با تمام قوا از رفتن جمعیت جلوگیری می‌کردند. دانش‌آموزان هم قصد داشتند به دیدار متحصنان بروند. ناگهان سربازان آتش گشودند. دانش‌آموزان پراکنده شدند؛ ولی درهای دانشگاه بسته بود و راه خروج نداشتند. در چنین ازدحامی ۵۶ یا ۵۷ نفر کشته شدند و صدها نفر مجروح گشتند. این کشتار بعد از ۱۷شهریور همان سال، دومین کشتار جمعی بود.
روزی که زمین با خون دانش‌آموزان رنگین شد
نامگذاری روز دانش‌آموز
با ادامهٔ تظاهرات و سراسری شدن قیام‌ها در ایران، در بهمن ۵۷ اطلاعیه‌یی از جانب دانش‌آموزان پخش شد که در آن نوشته شده بود روز ۱۳آبان را برای گرامی‌داشت خون و خاطره کشته‌شدگان آن واقعه، روز دانش‌آموز نامگذاری می‌کنند. بعدها خمینی هم روی این اطلاعیه سوار شد و نامگذاری آن را به اسم خودش ثبت کرد!
نامگذاری ۱۳آبان به‌عنوان روز دانش‌آموز، بدل به یک مبدأ و سرآغاز مبارزات دانش‌آموزی گردید.
مفهوم دانش‌آموز ایران
باید ببینیم دانش‌آموز ایرانی از روز ۱۳آبان تا امروز در چه مسیری بوده و در هر سرفصل سیاسی و اجتماعی ایران چه مختصاتی داشته است.
با پیروزی قیام بزرگ بهمن ۵۷ و حاکمیت ولایت فقیه بر ایران، تمام اقشار صنفی، اجتماعی و فرهنگی ایران تحت‌الشعاع نوع رابطه‌شان با ولایت فقیه معنا پیدا می‌کردند. به همین دلیل هم مفهوم دانش‌آموز باید دوباره تعریف می‌شد.
از سال ۱۳۵۸ مفهوم دانش‌آموز مثل قبل نبود. یک تحول مهم و بزرگ در جامعه اتفاق افتاده بود که با خودش یک‌سری کلمات و معناهایشان را آورده بود. کلماتی مثل آزادی، برابری، رهایی، عدالت و انقلاب وارد ادبیات اجتماعی و محاورات و گفتگوهای مردم، معلمان، دانشجویان، دانش‌آموزان شده بود. جامعه هم مشتاق آزادی، برابری و عدالت بود و با همین هدف هم انقلاب ۵۷ را رقم زده بود. دیگر همه‌چیز بستگی به سیاست و برنامهٔ دولتی داشت که منصوب ولایت فقیه بود.
دانش‌آموز ایران هم در چنین فضای جوشانی، در مهر سال ۵۸ پا به مدرسه و دبیرستان گذاشتند...
ادامه دارد...
برای مطالعه بیشتر به قسمت‌های بعدی در لینک زیر مراجعه کنید
در آموزش و پرورش ایران، دانش‌آموز ایران کجاست؟ (۲)
