در روز سه‌شنبه ۶آبان ۱۴۰۴، رسانه‌های حکومتی آینه‌‌یی از شکاف‌های عمیق درون ساختار قدرت و سردرگمی حاکمیت میان وابستگی خارجی و بحران اقتصادی بودند. از مشاجرات در مجلس ارتجاع تا هشدار نسبت به فروپاشی اقتصادی، تقریباً همه رسانه‌ها تصویری از فرسایش سیاسی، ناکارآمدی ساختاری و ناتوانی در پاسخ به بحران‌های اجتماعی و معیشتی ارائه دادند.
گزیده رسانه‌ها:
ایرنا حکومتی: در گزارش مجلس، نمایندگان نسبت به بی‌ثباتی ارزی و غیبت رئیس بانک مرکزی اعتراض کردند. انتقادها متوجه ناکارآمدی اقتصادی و بی‌اثر بودن جلسات مجلس بود، اما پاسدار قالیباف بار دیگر از ساختار تصمیم‌گیری دفاع کرد.
سازندگی حکومتی: حمله‌ٔ صریح به قالیباف و جریان اصول‌گرا؛ این روزنامه، مجلس را صحنه‌ٔ تسویه‌حساب‌های سیاسی و ادامه‌ٔ خصومت شخصی قالیباف با روحانی دانست و وابستگی سیاست خارجی رژیم به روسیه را «وابستگی غیرمتقارن و تحقیرآمیز» توصیف کرد.
توسعه ایرانی حکومتی: انتشار نامه لاریجانی را نشانه‌‌یی از «بحران انسجام در ساختار قدرت» دانست و تأکید کرد که شعار «وحدت ملی» در فضایی که هر نقدی به‌عنوان فتنه تلقی می‌شود، به شوخی تلخ می‌ماند.
شرق حکومتی: در ۲گزارش جداگانه، از «واکنش‌های عجیب به سخنان لاوروف» و از «تندروی‌های قالیباف» نوشت. تأکید کرد که مجلس دوازدهم بیش از نهاد قانون‌گذاری، به میدان رقابت جناحی بدل شده است و حمله به ظریف و روحانی، محصول بحران عقلانیت سیاسی است.
آرمان ملی حکومتی: از تشنج و تسویه‌حساب‌های جناحی در مجلس انتقاد کرد و رفتار تندروها را «تکرار الگوی لیاخوفی» خواند. این روزنامه تأکید کرد قالیباف برای جاه‌طلبی سیاسی خود با افراطیون همراه شده است.
خراسان حکومتی: در موضع دفاعی، جریان اصلاح‌طلب را به «برهمزدن انسجام ملی» متهم کرد و بار دیگر مسئولیت نارضایتی‌ها را به دولت روحانی نسبت داد.
آرمان امروز حکومتی: برخوردهای مجلس را «پروژه جدید تندروها برای التهاب سیاسی» نامید و هشدار داد که حذف گفتگو به انسداد کامل تعامل سیاسی خواهد انجامید.
جمهوری اسلامی حکومتی: در دو سرمقاله تند، گفتار قالیباف را به «ذهنیت روس‌مدار دوران قاجار» تشبیه کرد و رفتار مجلس را «کاپیتولاسیون چینی و روسی» دانست؛ نادرترین انتقاد صریح در رسانه‌یی حکومتی نسبت به تبعیت از قدرت‌های شرقی.
جهان صنعت حکومتی: با گفتگویی بلند از محمود جامساز، اقتصاد ایران را «گروگان سیاست ایدئولوژیک» خواند و هشدار داد که با ادامه روند فعلی، تورم تا ۹۰درصد افزایش می‌یابد و کشور در آستانه فروپاشی اقتصادی است.
کامل رسانه‌ها:
ایرنا - باقری نماینده بناب: امروز مشکل اصلی ما در کشور بانک مرکزی است، چرا رئیس بانک مرکزی در جلسه امروز حضور ندارد
آقای قالیباف اگر می‌خواهید مشکل مردم حل شود واقعیات را به مردم بگوئیم، این جلسات برای مردم خروجی مناسب ندارد. رئیس بانک مرکزی چرا ارز نمی‌دهد و چرا امروز برای پاسخگویی در جلسه حضور ندارد
پاسخ قالیباف به نماینده بناب: رئیس بانک مرکزی به تنهایی تصمیم نمی‌گیرد. ترکیب دقیق و درستی برای این کار تصمیم می‌گیرند.
ایرنا - اسحاقی نماینده قائنات:
آقای قالیباف شما باید برخوردتان با وزرا را تغییر دهید. وزیری که به وظیفه‌اش عمل نمی‌کند و از اجرای قانون استنکاف می‌کند، باید استیضاح شود، آقای وزیر به درصد بالای دارندگان خودرو شخصی (۵۳ درصد) در کشور اشاره می‌کند، آیا کسی که یک پراید داغون دارد و با آن مسافر کشی می‌کند با کسی که خودروی لاکچری دارد یکی است.
قانون کالابرگ را تصویب کردیم که فشار تورم و تحریم بر خانواده‌ها کاهش یابد. مرغ امروز ۷۰ درصد افزایش قیمت داشته است چه ربطی به تحریم‌ها دارد. ارز به‌صورت ناکارآمد اختصاص پیدا می‌کند. این حق نماینده است که بداند ارز کشور به چه کسی تخصیص پیدا می‌کند
سازندگی: نقدی بر مواضع اصول‌گرایان علیه اعتدال‌گرایان
. سابقه ندارد، رئیس مجلس که باید سخنگوی مجلس و نماینده کل ملت ایران باشد از تریبون پارلمان علیه منتخب ملت ایران سخن بگوید؛ به‌خصوص که در دو انتخابات رقیبش باشد و از او باخته باشد. ظاهراً خاطره گازاَنبر و لوله کردن از ذهن آقای قالیباف خارج نشده است! و گویی هنوز در شرایط مناظره سیاسی به‌سر می‌برند و فکر می‌کنند، رقیب واقعی ایشان روحانی است در حالی که پس از روحانی هم رئیس محترم مجلس در انتخابات ریاست‌جمهوری ناکام شدند، حتی وقتی علی لاریجانی رد صلاحیت شد، رئیس مجلس نتوانست رئیس‌جمهور شود و از سعید جلیلی هم کمتر رأی آورد. رئیس مجلس البته باید شیخ‌الشیوخ باشد و با رئیس فراکسیون حاکم بر مجلس متفاوت باشد
روابط ایران و روسیه البته هیچ‌گاه رابطه دو شریک نبوده است. شراکت با روسیه جز در قالب وابستگی مانند جمهوریهای شوروی یا بلوک شرق و پیمان ورشو ممکن نیست و خود پوتین نیز در جریان جنگ ایران و اسراییل به این نکته اشاره کرد. حتی چین هم با فاصله گرفتن از معرکه اوکراین نشان داد، …
نه روس‌ها می‌توانند و می‌خواهند هزینه همه دیدگاههای ایران (مانند مبارزه با اسراییل) را بدهند و نه ما می‌توانیم از همه مواضع روسیه (مانند حمله به اوکراین) دفاع کنیم. به همین علت با وجود حمایت روسیه شوروی از ایران پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران در شورای امنیت سازمان ملل متحد، جمهوری اسلامی در برخورد با حزب توده به‌عنوان ستون پنجم روسیه شوروی تردیدی نکرد و مصلحت‌سنجی نکرد که مبادا روسیه شوروی ناراحت شود.
واقعیت این است که آقای قالیباف باید برای کسب اکثریت مجلس، گاه گوی سبقت را از جبهه پایداری برباید تا در خرداد هر سال بار دیگر در کرسی ریاست مجلس پایدار بماند
در هر حال نباید بیگانه را بر خانواده ترجیح داد؛ چه شرقی و چه غربی… روس‌ها مدافعی به نام سرگی لاوروف دارند چرا رئیس مجلس باید از روسیه دفاع کند؟ مگر روحانی یا ظریف مسئولیتی دارند که جز رنجاندن روس‌ها بتوانند خدشه‌ای در روابط ما به‌وجود آورند؟!
توسعه ایرانی: توصیه به انسجام در میانهٔ آشوب!
انتشار نامه لاریجانی دقیقاً در روزی صورت گرفت که محمدباقر قالیباف و جمعی از نمایندگان مجلس در صحن علنی به دو چهره اصلی سیاست خارجی دهه گذشته، حسن روحانی و محمدجواد ظریف، حمله کردند… وقتی نمایندگان یک نهاد ملی و رسمی کشور در صحن بهارستان راه می‌روند و علیه یکی از شخصیت‌های سیاسی ایران که ۸ سال رئیس دولت بوده، شعار می‌دهند و همزمان رئیس مجلس به بهانه نزدیکی با روسیه، به محمد جواد ظریف می‌تازد؛ عجیب نیست که بسیاری از خود بپرسند آیا نامه نباید خطاب به گروهها و دسته‌های سیاسی کشور منتشر می‌شد؟
علی لاریجانی؛ دیپلمات کهنه‌کار و سیاست‌مداری که سال‌ها در رده‌های بالای نظام حضور داشته از «انسجام ملی» سخن می‌گوید؛ مفهومی که شاید بیش از همه باید خطاب به همان نمایندگان مجلس و جریانهای سیاسیِ افراطی باشد، نه به رسانه‌هایی که نفس نقدشان را هم «دوقطبی‌سازی» می‌خوانند. .
نامه دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز اکنون در شرایطی منتشر شد که نظام تصمیم‌گیری کشور بیش از هر زمان دیگری دچار چندگانگی است. از مجلس تا دولت، از شورای نگهبان تا دستگاه دیپلماسی، هر نهاد راه خود را می‌رود و هر کدام دیگری را مقصر می‌داند. …
«انسجام ملی» دقیقاً به چه معناست؟ وحدت رأی؟ یا پذیرش تنوع در عین همکاری؟ اگر انسجام یعنی حذف صداهای متفاوت، آن دیگر انسجام نیست؛ انحصار است… چنان که در جامعه‌یی که هر نقدی می‌تواند «فتنه رسانه‌یی» تلقی شود، خط میان انسجام و سانسور بسیار باریک است. … امنیت واقعی… باید بر پایه اعتماد متقابل میان حاکمیت و جامعه باشد، نه بر اساس دستور از بالا. …
در کشوری که نهادها هر یک ساز خود را می‌زنند، رسانه‌ها قربانی تعریف‌های دوگانه از «آزادی» و «امنیت» می‌شوند و مجلس تریبونی برای حمله به دولت و دیپلماسی است؛ سخن گفتن از انسجام، بیشتر شبیه شوخی تلخ است
شرق: واکنش‌های عجیب
کوروش احمدی دیپلمات پیشین: تصور من این بود که وزارت‌خارجه به‌نحوی به اظهارات لاوروف جواب می‌داد. سخنان او مبنی بر این‌که «اسنپ‌بک یک «دام حقوقی» بود… ثانیا سخنان لاوروف در حکم دخالت در امور مربوط به تیم مذاکراتی ایران در برجام و دستورالعمل‌های دریافتی آن تیم از مقامات مافوق بوده است…
مشکل اصلی این است که برخی در ایران تصوری مکانیکی در مورد راههای حفظ دوستی با دیگر کشورها دارند. تصور آنها این است که وقتی قصد دوستی با کشوری را داریم، باید صرف‌نظر از هر گفتار و کردار و مواضع و عملکرد مقامات آن کشور فقط از آن کشور و مقاماتش تعریف و تمجید کنیم و اقدامات و اظهارات غیردوستانه آنها مثل حمایت از مواضع امارات در مورد سه جزیره ایرانی را تحمل کنیم…
شرق: قالیباف و تندروهای هزینه‌ساز
مجلس این روزها بیش از آن که یادآور مرکز ثقل قانون‌گذاری باشد، صحنه‌ای از رقابتهای بی‌امان سیاسی شده است… در میانه این فضای ملتهب، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، با نطقی که… رنگی از حمله به دولتهای پیشین داشت، خود را در متن این مناقشه قرار داد و همین امر نقدهای تندی برایش به همراه داشت… سخنان او نه‌تنها نشانی از وفاق نداشت، بلکه موجی از واکنش‌های سیاسی را در پی آورد…
مجلس دوازدهم از همان آغاز به فعالیت خود با ترکیبی روبه‌رو است که بخش درخورتوجهی از آن را جریان موسوم به پایداری و چهره‌های نزدیک به آن تشکیل می‌دهد. این طیف که از آغاز با ادعای انقلابی‌گری اما تندروی به سبک و سیاق همیشگی خود وارد مجلس شد، در ماه‌های اخیر تمام انرژی خود را صرف تخریب دولت و القای ناکارآمدی آن کرده است، اما در عمل، این رفتار بیش از آن که دولت را تضعیف کند، به پیکره مجلس و شخص رئیس آن لطمه زده است…
قالیباف با این نطق… ناخواسته موقعیت خود در میان نیروهای میانه‌رو را نیز تضعیف کرد. چهره‌ای که در ماه‌های اخیر کوشیده بود با رفتارهای متوازن خود، فاصله‌یی از رادیکالیسم جریان پایداری بگیرد، اکنون به سبب موضعی احساسی و سیاسی، در کنار همان تندروها قرار گرفته است…
در نگاه نخبگان سیاسی، آنچه امروز در مجلس می‌گذرد، نشانه‌ای از بحران بزرگ‌تر در سیاست ایران است: غلبه منطق رقابت جناحی بر عقلانیت نهادی…
در نهایت، نزاع اخیر نه بر سر روسیه است، نه بر سر روحانی یا ظریف. اصل ماجرا، نوع مواجهه سیاست‌مداران با منافع ملی است. وقتی تندروها می‌کوشند با القای دوگانه‌های کاذب، «انقلابی و غیر انقلابی»، «ضد‌غرب و غرب‌زده»، فضای تصمیم‌گیری را به میدان رقابت جناحی بدل کنند، نه‌تنها دولت، بلکه کل ساختار سیاسی درگیر بحران اعتماد می‌شود… منازعه‌ای که محصول نهایی آن چیزی نیست جز تضعیف سرمایه اجتماعی، بی‌اعتمادی عمومی و شکاف‌های تازه میان نیروهای رسمی کشور
آرمان ملی: اتهام واهی؛ تسویه‌حساب سیاسی
این مجلس بیش از این‌که در متن امور و مسائل کشور باشد و درصدد حل آن مسائل برآید بیشتر غرق حواشی بوده و اساساً آن‌قدر حاشیه‌ها زیاد شده که متن به حاشیه رفته است. … این مسأله نیز از این موضوع نشأت می‌گیرد که غالب تندروهای مجلس وظایف و کارکرد اصلی خود را فراموش کرده و بیشتر به فکر تسویه حساب‌های جریانی… بوده‌اند… و اگر نبود تذکرات به‌جای رهبر انقلاب امروز تعداد بیشتری از اعضای کابینه پزشکیان از دولت کنار رفته بودند. …
تندروهای بهارستان صرفاً به‌دنبال مسائل بی‌اهمیت یا کم‌اهمیتی هستند تا صرفاً شرایط جامعه را ملتهب کرده و به تشنج بکشند. … آذر منصوری رئیس جبهه اصلاحات در واکنشی کنایه‌آمیز به اظهارات و رفتارهای برخی نمایندگان مجلس نوشت: «لیاخوف فقط یک نام در تاریخ ایران نیست…
برخی بر این باورند که قالیباف به جهت تلاش‌های بسیار برای کسب کرسی ریاست‌جمهوری که در دو مقطع از حسن روحانی شکست خورد با تندروها در جهت حمله به وی همراه شده است…
خراسان: توپخانه اصلاح‌طلبان علیه منافع ملی
خانم منصوری من که باور نمی‌کنم شما و دوستان‌تان اعتقادی به اتحاد مقدس داشته باشند اما اگر نیمچه اعتقادی دارید، رفتارهای حسن روحانی را زیر نظر بگیرید که چگونه در مبارزه برای آینده سیاسی خود به زمین و زمان بد و بیراه می‌گوید. فقط فلان نماینده مجلس انسجام را به هم می‌زند؟ بیانیه جبهه اصلاحات به هم نمی زند؟ روحانی به هم نمی زند؟ جالب است؛ روحانی می‌گوید مجلس اقلیت و از این طور حرف ها. خب، الآن ما چه کنیم که مثلا نوبخت رفته و در رشت رأی نیاورده؟ درست کار می‌کردید، مردم به شما اقبال می‌کردند. این عیب چه کسی است که فهرست اصلاحات در ۹۸ و ۱۴۰۰ در مجلس و شورای شهر رأی نیاورده؟ پاسخ واضح است؛ جواب مردم به‌عملکرد دولت روحانی است که هم مشارکت را پایین آورد هم جناح شما را در این دو انتخابات به این روز انداخت. به خودتان رجوع کنید. پاسخ ها مشخص است. لیاخوفهای درون خودتان و دوستان‌تان را کنترل کنید.
آرمان امروز: پروژه جدید تندروها؛ مجادلات بی‌فایده
بررسی بازتاب رسانه‌یی این رویداد نشان می‌دهد که واکنش افکار عمومی عمدتاً منفی بوده است. بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی و فعالان رسانه‌یی، رفتار تند برخی نمایندگان را «نماد افراط‌گرایی سیاسی» و «بی‌توجهی به شأن مجلس» توصیف کرده‌اند. … ، بی‌توجهی به تذکرات مبنی بر لزوم آرام نگه‌داشتن فضا، با روح کلی توصیه‌های رهبری در تعارض است و به‌نوعی انحراف از اولویت‌های اصلی کشور تلقی می‌شود. …
در نهایت، آنچه در مجلس رخ داد را می‌توان هشداری جدی نسبت به فرسایشگفتگو در فضای سیاسی کشور دانست. زمانی که نقد به توهین و اختلاف‌نظر به دشمنی تعبیر می‌شود، مسیر تعامل سیاسی دچار انسداد می‌گردد…
بهنام یاراحمدی، استاد دانشگاه و کارشناس علوم سیاسی: اتفاق اخیر در مجلس یک هشدار جدی است؛ زمانی که نقد به توهین تبدیل شود و اختلاف‌نظر به دشمنی تعبیر گردد، تعامل سیاسی از بین می‌رود. اگر مسیرگفتگو بسته شود، همه جریانهای سیاسی بازنده خواهند بود. کشور در شرایط کنونی بیش از هر زمان نیازمند بازگشت به عقلانیت و گفتگوی محترمانه است».
جمهوری: تاریخ قاجاری- یاسر هاشمی رفسنجانی
وقتی رئیس مجلس ایران با لحنی هشدارآمیز از «لطمه همکاری با روسیه» سخن می‌گوید، انگار انعکاس صدای ناهنجار تاریخ قاجاری است که از لابه‌لای کلمات برمی‌خیزد تا به دلسوزان ملی هشدار دهد که مبادا باز املای سفارت، انشای سیاست شود. با جمله شگفت‌انگیز «مواضع حسن روحانی و محمدجواد ظریف به همکاریهای ایران و روسیه لطمه زده است»، چنان بوی کهنگی تاریخ در فضا پیچید که گویی تاریخ ایران در تقویم دهکده جهانی سال ۲۰۲۵ میلادی به جای همراهی با دنیای مدرن، در چرخشی عجیب به روزگارانی برگشت که سایه سرد سفارت روس و انگلیس چنان بر دیوار سیاست ایران سنگینی می‌کرد…
اکنون بیش از یک قرن گذشت و قدرت در جهان بر مدارهای هوش مصنوعی و دیپلماسی چندوجهی می‌چرخد. در این شرایط، هشدار «لطمه به همکاری با روسیه» نمی‌تواند نشانه دلسوزی باشد و اگر یک تسویه‌حساب جناحی و کینه انتخاباتی نباشد، پژواکی از همان ذهنیت روسمداری دوران قاجار است که میرزاده عشقی را به فریاد واداشته بودند که بگوید:
وطن‌فروشی از آن روز مد شد در ایران
که هر که پست گرفت، از سفارت آمد
جمهوری: کاپیتولاسیون چینی و روسی؟
اگر نمایندگان مجلس در سخن و رفتار خود، ادب و احترام به دیگران را رعایت کنند و در انتقاد کردنها اندازه نگهدارند، در واقع حرمت خود را نگه‌داشته‌اند و در چشم و دل مردم، بزرگ جلوه می‌کنند. اما اگر این ضابطه رعایت نشود، مجلس‌نشینان از بالا تا پایین از مصادیق این عبارت می‌شوند که عِرض خود می‌بری و زحمت ما می‌داری!…
. آنچه رئیس مجلس در این روز از رئیس‌جمهور اسبق و وزیر خارجه او خواست، اگر نوعی ایجاد کاپیتولاسیون برای چین و روسیه نامیده شود، سخن گزافی نیست. …
به آقای رئیس مجلس و آن معدود نمایندگانی که در واقعه یکشنبه خارج از ضوابط عمل کردند با صراحت می‌گوییم اگر امام خمینی اکنون در میان ما بود، شما را به‌خاطر این رفتار ناشایست نمی‌بخشید به‌ویژه در شرایطی که کشور به اتحاد و انسجام نیاز دارد و تنش‌زائی، بازی‌کردن در زمین دشمن است.
جهان صنعت: اقتصاد گروگان سیاست
محمود جامساز تأکید کرد تا زمانی که سیاست‌های ایدئولوژیک و عدم استقلال بانک مرکزی بر اقتصاد ایران حاکم باشد، تورم مهار نمی‌شود و رفاه به جامعه بازنمی‌گردد.
- آیا ایران در آستانه یک فروپاشی اقتصادی است یا هنوز امکان تغییر مسیر وجود دارد؟ پرسشی که در روزهای پس از فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک، بیش از هر زمان دیگری در محافل اقتصادی و سیاسی مطرح است. فشار تحریم‌ها به اوج تاریخی خود رسیده، منابع مالی دولت در تنگنای کم‌سابقه قرار دارد و تورم مزمن، قدرت خرید میلیون‌ها خانوار را فرسوده است. در چنین شرایطی چشم‌انداز اقتصاد ایران میان دو تصویر متضاد معلق مانده است؛ از یک‌سو روایت رسمی از «تاب‌آوری و مقاومت» و از سوی دیگر واقعیتی ملموس از «فرسایش و فقر». محمود جامساز، اقتصاددان مستقل و صاحب‌نظر برجسته در مسائل اقتصادی و کارشناس ارشد اقتصاد ایران، در گفتگویی مفصل با «جهان‌صنعت» از منظری متفاوت به این واقعیت می‌نگرد. او با زبانی صریح و تحلیلی، ریشه بحران را نه‌صرفا در فشار خارجی بلکه در ساختار درونی اقتصاد و ایدئولوژی تصمیم‌سازی می‌داند. از نظر او، ایران در ۴۰سال گذشته فرصت‌های توسعه را یکی پس از دیگری از دست داده، منابع بی‌سابقه نفتی و مالی را در مسیرهایی غیرمولد صرف کرده و با سیاست‌های ناسازگار، خود را از زنجیره اقتصاد جهانی کنار گذاشته است. جامساز معتقد است تا زمانی که گفتگو و عقلانیت جایگزین تقابل نشود و تا هنگامی که سیاست از اقتصاد پیشی بگیرد، نه تورم مهار خواهد شد و نه رفاه باز خواهد گشت. او با اشاره به شاخصهای منفی رشد، کسری بودجه سنگین، نقدینگی فزاینده و فقدان استقلال بانک مرکزی هشدار می‌دهد که کشور بیش از هر زمان دیگر به اصلاحات ساختاری نیاز دارد... از پیکان تا پیکر نیمه‌جان توسعه محمود جامساز در درباره دلایل عقب‌ماندگی اقتصاد ایران از رقبای منطقه‌یی اظهار داشت: این مسأله به سیاست‌هایی بازمی‌گردد که طی چندین دهه اتخاذ شده است. برای درک میزان عقب‌ماندگی ایران در مسیر جهانی، کافی است مقایسه‌ای میان کشور ما و کشورهایی مانند ترکیه، عربستان و کره جنوبی در سال۱۳۵۶ انجام دهیم. در آن سال تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۸۰میلیارد دلار بود در حالی‌که تولید کره جنوبی ۵۳میلیارد و ترکیه حدود ۶۰میلیارد دلار برآورد می‌شد. در آن زمان، کره‌جنوبی تازه در مسیر صنعتی شدن قرار گرفته بود. در حوزه خودروسازی، کارگرانی به شرکت ایران‌ناسیونال اعزام می‌کرد تا آموزش ببینند و به‌عنوان تکنسین به کشورشان بازگردند. امروز اما همان کشور بخش بزرگی از صنعت خودروی جهان را در اختیار دارد و محصولات متنوع و باکیفیت تولید می‌کند در حالی‌که ما همان خودروی پیکان را داشتیم که تا سال‌ها محصولی مطلوب و شناخته‌شده بود و حتی به کشورهای همسایه صادر می‌شد اما با بی‌تدبیری همان برند ملی از میان رفت... درآمدهای نفتی، هزینه‌های غیرمولد جامساز در ادامه تصریح کرد: علت اصلی این عقب‌ماندگی، فقدان تفکر توسعه و توسعه‌گرایی در ساختار سیاست‌گذاری کشور است؛ گویی در جمهوری اسلامی، مفهوم توسعه با سیاست‌ها و باورهای حاکم در تعارض قرار دارد. برخی حتی با واژه توسعه نیز مخالفت دارند و آن را مفهومی امپریالیستی و سرمایه‌دارانه تلقی می‌کنند در‌حالی‌که ایران از نظر منابع زیرزمینی، روی‌زمینی، فسیلی و غیرفسیلی یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان است.
وی افزود: از سال۱۳۵۷ تا پایان آذرماه ۱۴۰۳، حدود ۱۷۰۰میلیارد دلار درآمد نفتی نصیب کشور شده است. اگر تنها یک‌سوم از این رقم صرف توسعه زیرساخت‌های اقتصادی می‌شد، امروز با چنین شرایطی مواجه نبودیم. در حال حاضر کشور در تمامی حوزه‌ها، از اقتصاد و اجتماع تا محیط‌زیست و فرهنگ، با ناترازیهای گسترده روبه‌رو است و برای رفع آنها به صدها‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد اما منابع موجود به هدر رفته است.
او در ادامه گفت: برای روزآمدسازی چاه‌های نفت کشور، به بیش از ۲۰۰میلیارد دلار سرمایه نیاز داریم. در حوزه برق، آب و زیرساختها نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. در ۴۰سال گذشته تنها پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس احداث شده و پالایشگاه آبادان -که زمانی بزرگ‌ترین پالایشگاه خاورمیانه بود- تنها ۳۰درصد پیشرفت داشته است در زمینه تولید برق نیز با هزینه ۵میلیارد دلاری احداث نیروگاه هسته‌یی بوشهر با ظرفیت ۱۰۰۰مگاوات می‌توانستیم حداقل ۲۰نیروگاه سیکل ترکیبی گازی – بخاری با ظرفیت هر یک ۲۰۰مگاوات و در مجموع ۵برابر ظرفیت نیروگاه هسته‌یی بوشهر در مناطق مختلف، با کاهش هزینه انتقال نیرو، تأسیس کنیم. و بخش بزرگی از کمبود برق را جبران نماییم. اما متأسفانه بخش عمده منابع صرف پروژه‌های پر هزینه و زمان‌بر و کم بازده و هم‌چنین صرف نهادهای غیرمرتبط با اقتصاد و هزینه‌های غیرمولد شده است. نتیجه این روند، انباشت نهادهای مصرف‌کننده بودجه، سیاست خارجی انزواگرایانه و تحریم‌های بی‌سابقه‌ای است که امروز کشور را به یک جزیره منزوی در اقتصاد جهانی تبدیل کرده است.
محمود جامساز با تأکید بر نقش ایدئولوژی در فرسایش بنیانهای اقتصادی کشور اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین عواملی که کشورها را به سوی توسعه و پیشرفت هدایت می‌کند، حکمرانی خوب است. حکمرانی خوب ویژگی‌های متعددی دارد اما چند عامل در آن نقش کلیدی ایفا می‌کند؛ از جمله حاکمیت قانون، کیفیت قوانین و نوع دخالت دولت در اقتصاد. دخالت مطلوب دولت در اقتصاد به‌معنای تأمین رفاه و آسایش مردم است یعنی تأمین کالاها و خدمات عمومی‌ای که بخش خصوصی قادر به تولید آنها نیست. کالاهای عمومی آن‌دسته از کالاهایی هستند که استفاده یک فرد از آنها مانع استفاده دیگران نمی‌شود؛ مانند برق خیابان یا امنیت عمومی. دولتها موظف هستند این کالاها را تأمین کنند زیرا هزینه‌های ثابت آنها بالاست و انحصاری نیستند... . این اقتصاددان توضیح داد: ایدئولوژی انقلاب اسلامی، از آغاز با هدف مبارزه با مستکبران جهان و حمایت از پابرهنگان شکل گرفت. در این مسیر، صدور انقلاب و دشمن‌ستیزی با رژیم‌صهیونیستی و آمریکا به شعارهای اصلی تبدیل شد. آغاز این روند نیز با ماجرای گروگان‌گیری در سفارت آمریکا همراه بود؛ از همان زمان تحریم‌ها علیه ایران شکل گرفت و تا امروز ادامه یافته است. برای تحقق چنین ایدئولوژی‌ای، دکترین نظام سیاسی کشور بر همان مبنا بنا شد و هزینه‌های سنگینی را بر اقتصاد تحمیل کرد. منابعی که باید صرف توسعه زیرساختها و بهبود رفاه مردم می‌شد، در مسیر تحقق اهداف ایدئولوژیک هزینه شد و اقتصاد به‌تدریج از کارکرد اصلی خود بازماند... . وی ادامه داد: فرض کنیم ایران به بمب اتمی نیز دست یابد؛ آیا این مسأله لزوماً به توسعه اقتصادی منجر می‌شود؟ کشورهایی مانند کره‌شمالی، رژیم‌صهیونیستی، هند و پاکستان سلاح هسته‌یی دارند اما آیا جایگاه اقتصادی و اجتماعی آنها با کشورهایی چون کره جنوبی قابل مقایسه است؟ در زمان جدایی دو کره، ۹۵درصد منابع زیرزمینی به کره‌شمالی رسید اما امروز تولید ناخالص داخلی کره‌جنوبی حدود ۱۷۰۰میلیارد دلار است در حالی‌که کره‌شمالی تنها ۳۰میلیارد دلار تولید دارد. درآمد سرانه در کره‌جنوبی ۳۰هزار دلار است اما در کره‌شمالی حدود ۱۰۰۰دلار. این تفاوت ۳۰برابری ناشی از سلاح اتمی نیست بلکه نتیجه سرمایه انسانی، زیرساخت و سیاست‌گذاری درست اقتصادی است... جامساز در بخش دیگری از سخنان خود گفت: مسأله اصلی اقتصاد ایران، تخصیص نادرست منابع است. دولت به‌جای این‌که در خدمت مردم باشد، منابع را در جهت منافع گروه‌های محدود به کار گرفته است. دولت امروز دارای یک دست بسیار بلند برای گرفتن و یک دست بسیار کوتاه برای دادن است؛ آن دست کوتاه تنها به اطرافیان می‌رسد. ۱۷نوع مالیات از مردم دریافت اما در مقابل چه خدمتی ارائه می‌شود؟ فاصله حداقل و حداکثر حقوق‌ها به ده‌ها‌میلیون تومان رسیده و تورم ۵۰ تا ۶۰درصدی با افزایش ۲۰ تا ۳۰درصدی حقوق‌ها جبران نمی‌شود. اینها را مردم در زندگی روزمره خود لمس می‌کنند. مسأله هسته‌یی، فقر، تورم یا نابرابری را حل نمی‌کند؛ راه‌حل در بازنگری بنیادی ساختار اقتصاد و تغییر پارادایم فکری سیاست‌گذاران به سوی اقتصادی آزاد، پویا و مبتنی بر کارآیی است... . وی افزود: در ایدئولوژی شیعیِ حاکمیت، شهادت و مرگِ در راه باورها ارج نهاده می‌شود پس اصولا» شکست، بلاموضوع است کسی که در راه ایدئولوژی کشته شود، شهید محسوب است. این نگاه ایدئولوژیک در ادبیات حکومتی به‌گونه‌یی بیان شده که حتی رخدادهایی که خسارت‌بار بودند به‌عنوان پیروزی تبلیغ شده‌اند. واقعیت اما چیز دیگری است و اگر آن را درست درک کنیم، از توهم فاصله می‌گیریم. متأسفانه ما می‌خواهیم از حقیقت، ابزار توهم بسازیم و بر اساس توهم تصمیم‌گیری کنیم، در‌نتیجه تصمیمات نادرست اتخاذ می‌شود. دچار توهم قدرت هستیم و این امر آثار بسیار زیان‌باری بر اقتصاد دارد زیرا منابع اقتصادی را به مسیر دیگری هدایت می‌کنیم... . به‌سادگی می‌توان گفت برخی نهادها و بازیگران ذی‌نفع رانت ایجاد می‌کنند تا از طریق آن حامی‌پروری کنند. آنها منافع خود را در حفظ وضع موجود می‌بینند زیرا منافع‌شان پیوند نزدیکی با بقای ساختار فعلی قدرت دارد. عده‌یی به‌صورت «سلاطین در حوزه‌های مختلف ظهور کرده‌اند – سلطان نفت، سلطان گاز، سلطان شکر، سلطان لاستیک، سلطان ارز- و در هر حوزه‌ای به‌گونه‌یی اختاپوسی کنترل و مدیریت منابع را در دست دارند. این بازیگران در شرایط عدم شفافیت و فقدان حساب‌و کتاب می‌توانند سودهای بادآورده کسب کنند… این کارشناس اقتصادی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا اقتصاد ایران در مسیر فروپاشی قرار گرفته است، گفت: برای سنجش وزن و سلامت یک اقتصاد باید به شاخصهای کلان آن نگاه کرد. شاخصهای اقتصاد کلان در ایران امروز بسیار نامطلوب است. رشد اقتصادی منفی به‌معنای کوچک‌تر شدن اقتصاد است یعنی بنگاهها زیر ظرفیت تولید کار می‌کنند، اشتغال کاهش یافته و نرخ بیکاری افزایش پیدا کرده است. تورم نیز به سطحی بی‌سابقه رسیده و قدرت خرید مردم به‌شدت کاهش یافته است... . به‌گفته جامساز، «تامین چنین کسری عظیمی از طریق ابزارهای پولی متعارف، مانند تغییر نرخ بهره یا سپرده قانونی، در اقتصاد ایران ممکن نیست. دولت ناگزیر به استقراض از بانک مرکزی یا برداشت از صندوق توسعه ملی است. اگر فقط ۷۰درصد این کسری از طریق منابع پولی تأمین شود یعنی حدود ۵۶۰هزار‌میلیارد تومان نقدینگی جدید وارد چرخه پولی کشور می‌شود که با ضریب فزاینده پولی هفت‌برابری، اثری تورمی عظیم خواهد داشت. این پول داغ مستقیماً به رشد نقدینگی و افزایش سطح عمومی قیمتها منجر می‌شود... . برآورد دولت نشان می‌دهد که حجم نقدینگی تا پایان سال جاری به حدود ۱۴هزار تریلیون تومان خواهد رسید در‌حالی‌که در پایان سال۱۴۰۳ حدود ۱۰هزار تریلیون تومان بود. این یعنی افزایش ۴هزار تریلیون تومانی در یک سال؛ به‌عبارتی روزانه حدود ۱۰هزار‌میلیارد تومان نقدینگی جدید خلق می‌شود. این حجم عظیم از پول بدون پشتوانه، معادل تورم ۸۰ تا ۹۰درصدی است که مستقیماً بر دوش مردم تحمیل می‌شود.
در همین حال دولت سهمیه شیر مدارس را از سه وعده به ۲وعده کاهش داده و قیمت خدمات عمومی مانند برق، آب و پست را افزایش داده است. قرار است یارانه‌ها نیز کاهش یابد در حالی‌که ۳میلیارد دلار از بودجه یارانه‌ها حذف شده و ۲میلیارد دلار برای واردات خودرو اختصاص یافته است...
جامساز ادامه داد: کاهش هزینه‌های نهادهای فرادولتی و برون‌مرزی نیز از الزامات است اما این موارد اساساً در اختیار دولت و بانک مرکزی نیست. دولت نمی‌تواند هزینه نهادهایی را که به‌صورت مستقیم زیرمجموعه‌اش نیستند، کاهش دهد. هر سال این نهادها بودجه خود را مطالبه و تا آخرین ریال آن را دریافت می‌کنند. همین امر باعث افزایش کسری بودجه و در نتیجه رشد تورم می‌شود... . جامساز در پاسخ به این پرسش که آیا هنوز به آینده اقتصاد ایران باور دارد یا نه، گفت: نمی‌خواهم سیاه‌نمایی کنم اما اگر به شاخص‌ها و پارامترهای مؤثر بر اقتصاد نگاه کنیم، دو دسته متغیر پیش‌روی ماست؛ نخست سیاست‌های خارجی و نحوه تعامل با جهان و دوم سیاست‌های داخلی که چگونگی هدایت اقتصاد را تعیین می‌کنند.
وی افزود: در حوزه سیاست خارجی، متأسفانه دیپلماسیگفتگو و تعامل کنار گذاشته شده و جای خود را به دیپلماسی تقابل داده است. هر دری که به‌سوی ما گشوده شد، خودمان به‌نحوی آن را بستیم. همین چند روز پیش نیز یکی از معدود پنجره‌های گشوده‌شده به‌کلی بسته شد. اگر چنین روندی ادامه یابد، فشارهای بین‌المللی بر کشور به‌شدت افزایش خواهد یافت و اقتصاد از تحرک بازمی‌ماند زیرا پویایی اقتصاد در گرو ارتباط مؤثر با جهان و حضور در زنجیره تجارت بین‌المللی است. هیچ کشوری را نمی‌توان یافت که بدون حضور در زنجیره تولید و تجارت جهانی، توسعه‌یافته شده باشد... جامساز در ادامه اظهار داشت: در عرصه داخلی نیز متأسفانه هنوز توجه لازم به زیرساختها وجود ندارد. سیاست‌گذاران ما منافع ایدئولوژیک را بر منافع ملی ترجیح می‌دهند و همین امر موجب شده است که تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی و توسعه‌ای به حاشیه رانده شود. تا زمانی که منابع کشور به جای سرمایه‌گذاری در تولید، آموزش، سلامت و رفاه مردم صرف اهدافی دیگر شود، اقتصاد توان بازسازی نخواهد داشت.
وی در پایان تأکید کرد: همه اینها بستگی به یک تغییر پارادایم در اندیشه سیاست‌گذاران دارد؛ تغییری که طی آن بپذیرند منابع عظیم ایران باید صرف آبادانی کشور و رفاه مردم شود، نه درگیر سیاست‌ورزی‌های فرساینده. آینده اقتصاد ایران زمانی روشن خواهد بود که تصمیم‌گیران به این باور برسند که توسعه، گفتگو و عقلانیت تنها مسیر پیشرفت است.
