روز 13دسامبر (22آذر) کنگرهٴ آمریکا در پایان ضرب‌الاجل 60روزه، از تصمیم‌گیری درباره برجام خودداری کرد و آن را به‌خود رئیس‌جمهور واگذار کرد. ناظران عوامل چندی را در این تصمیم مؤثر می‌دانند، نخست این‌که اکثریت نمایندگان دموکرات مخالف اتخاذ تصمیمی علیه ادامه برجام ـ که خواست متحدان اروپایی آمریکاست ـ بودند؛ اگر چه، هم در مجلس نمایندگان و هم در مجلس سنا، جمهوریخواهان اکثریت دارند، اما جمهوریخواهان ترجیح دادند برای حفظ اجماع، از تصمیم‌گیری در این باره خودداری کنند و اتخاذ تصمیم را به‌خود رئیس‌جمهور بسپارند.
سؤال این است اکنون که توپ دوباره به زمین ترامپ برگشته او چه خواهد کرد و چشم‌انداز برجام چه خواهد شد؟
روزنامه واشینگتن تایمز به‌نقل از مشاوران کاخ سفید نوشت: «دونالد ترامپ» احتمالاً در تاریخ 13ژانویه (24دی ماه) ـ سررسید بازبینی برجام ـ آمریکا را به‌طور کامل از برجام خارج می‌کند».
اما به‌جز اطلاعات غیرعلنی، نشانه‌های علنی زیادی وجود دارد که از طریق آنها شاید بتوان مسیر تحولات را تا حدودی پیش‌بینی نمود. یکی از مؤلفه‌هایی که به‌نظر می‌رسد در اعلام موضع رئیس‌جمهور آمریکا مؤثر باشد، موضع اروپاست؛ اظهارات فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره برجام بیانگر موضع و سیاست اروپا در قبال برجام است. او طی سخنانی در نشست مقدماتی پارلمان اروپا گفت: «در مقدمه برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نیم‌جمله‌ای وجود دارد مبنی بر این‌که این توافق می‌تواند راه را برای تعامل از نوع دیگر در منطقه فراهم کند». (خبرگزاری حکومتی ایسنا- ۲۲آذر)
موگرینی سپس با اشاره به این‌که می‌خواهد رازی را فاش کند، افزود که این جمله به‌درخواست ایران گنجانده شد». روشن است که موگرینی با این سخنان خواسته به ترامپ خاطرجمعی بدهد که در برجام، ادامه مذاکرات بر سر موضوعات مورد مناقشه مانند برنامه موشکی، حقوق‌بشر و سیاست منطقه‌یی رژیم وجود دارد و این مورد موافقت و خواسته رژیم ایران هم هست.
سخنان موگرینی، انعکاس گسترده‌یی در رژیم داشت؛ عباس عراقچی معاون وزارت‌خارجه رژیم و از اعضای اصلی تیم مذاکره کننده، بدون آن که وجود چنین جمله‌یی یا این را که این جمله به‌درخواست تیم مذاکره‌کننده رژیم اضافه شده، انکار کند گفت: «به‌نظرم این قبیل اظهارات تا حدی هم لفاظی است، قبلاً آقای ترامپ در خصوص این مسأله مانورهایی داده بود. متن برجام کاملاً مشخص است و هیچ ارتباطی به مسائل منطقه‌یی و جهانی ندارد و این‌که از یک جمله‌یی که معنی و مفهومش کاملاً مشخص است کسی بخواهد تلقی‌های دیگری بکند حتماً پذیرفتنی نیست».
اما رسانه‌های رژیم به‌ویژه رسانه‌های باند خامنه‌ای در واکنش به اظهارات موگرینی آن را مهم و جدی تلقی کردند. روزنامه وطن امروز (23آذر) نوشت: «آنچه در «افشاگری» خانم موگرینی اهمیت دارد، این است که برای نخستین بار اروپا و آمریکا یک حرف می‌زنند. نیکی هیلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل هم چند ماه قبل در مؤسسه امریکن اینترپرایز دقیقاً به‌همین جمله استناد کرد و گفت برجام باید منجر به افزایش ثبات منطقه می‌شده و برنامه موشکی و منطقه‌یی ایران مانع این امر شده است، بنابراین، این دو برنامه ناقض «متن برجام» است. روزی هم که ترامپ پایبندی ایران به برجام را تأیید نکرد و توافق را در اختیار کنگره گذاشت، باز همه استنادات و ارجاعات به‌همین جمله بود».
این روزنامه در مقاله دیگری ضمن تأکید بر همسویی سیاست اروپا با آمریکا نوشت: «اظهارنظر موگرینی در واقع به‌معنای آن است که سیاست اروپا در قبال ایران کاملاً منسجم شده است و آنها نسبت به برنامه افزایش فشار بر ایران برای محدود کردن برنامه دفاع موشکی و عقب‌نشینی ایران از سیاستهای منطقه‌ای، با آمریکایی‌ها هم‌نظر شده‌اند».
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در همان سخنان، به نکتهٴ مهم دیگری نیز اشاره کرده و گفته بود: «دولت ایران (بخوانید دولت روحانی) قصد داشته از توافق هسته‌یی با گروه 1+5، در چارچوب منازعه سیاسی خود با جناح‌های رقیب به‌عنوان ابزاری برای کسب مجوز جهت «تعامل با دنیا» استفاده کند. زیرا مسئولان ایران در آن زمان ـ که هم‌چنان هم روی کار هستند ـ قصد داشتند از این توافق به‌عنوان روشی برای درخواست مجوز از مردم خودشان و افکار عمومی خودشان جهت تعامل با سایر جهان استفاده کنند و آنها این کار را در چارچوب یک منازعه سیاسی انجام می‌دادند که به‌خوبی می‌دانیم داخل ایران جریان داشته و هنوز هم جریان دارد».
عجب آن که این سخنان موگرینی، برخلاف انتظار واکنش تند و تیز باند خامنه‌ای را (لااقل تاکنون) در پی نداشته است؛ کیهان خامنه‌ای این سخنان و حتی اشارهٴ موگرینی به این‌که «تضعیف برجام یا ابراز تردید در آن راهی برای تقویت تندروها در صحنه سیاسی ایران است...» را عیناً و بدون تفسیر و بدون لفاظی‌های معمول صرفاً نقل کرد. از این واکنش (یا در واقع عدم واکنش!) می‌توان نتیجه گرفت که خامنه‌ای و باند او، به‌رغم همه سر و صداها و ابراز مخالفتهایشان، نمی‌خواهند در این مقطع به‌عنوان مخالفان ادامه مذاکرات برجام شناخته شوند. کمااین‌که مذکرات منتهی به‌برجام نیز، به‌رغم تمام هیاهوها، از اول تا آخر زیر نظر خامنه‌ای صورت گرفت و کلیهٴ تصمیم‌ها با توافق او اتخاذ شد، بنابراین آن «نیم جمله» در مقدمه هم لابد با توافق او وارد شده است.
اگر چه بعید است که دلواپسان در روزهای آینده از این سخنان و فاشگویی‌های موگرینی علیه باند رقیب استفاده نکنند، ولی مناقشات و دعواهای محتمل آتی نیز تغییری در این واقعیت نمی‌دهد که ولی‌فقیه ارتجاع ناگزیر و نه چندان دیر باید در این مورد که جام‌های زهر 2و 3و ۴و به‌قول خودش «تنزل بی‌پایان» آری یا نه؟ تعیین تکلیف کند.
سؤال این است اکنون که توپ دوباره به زمین ترامپ برگشته او چه خواهد کرد و چشم‌انداز برجام چه خواهد شد؟
روزنامه واشینگتن تایمز به‌نقل از مشاوران کاخ سفید نوشت: «دونالد ترامپ» احتمالاً در تاریخ 13ژانویه (24دی ماه) ـ سررسید بازبینی برجام ـ آمریکا را به‌طور کامل از برجام خارج می‌کند».
اما به‌جز اطلاعات غیرعلنی، نشانه‌های علنی زیادی وجود دارد که از طریق آنها شاید بتوان مسیر تحولات را تا حدودی پیش‌بینی نمود. یکی از مؤلفه‌هایی که به‌نظر می‌رسد در اعلام موضع رئیس‌جمهور آمریکا مؤثر باشد، موضع اروپاست؛ اظهارات فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره برجام بیانگر موضع و سیاست اروپا در قبال برجام است. او طی سخنانی در نشست مقدماتی پارلمان اروپا گفت: «در مقدمه برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نیم‌جمله‌ای وجود دارد مبنی بر این‌که این توافق می‌تواند راه را برای تعامل از نوع دیگر در منطقه فراهم کند». (خبرگزاری حکومتی ایسنا- ۲۲آذر)
موگرینی سپس با اشاره به این‌که می‌خواهد رازی را فاش کند، افزود که این جمله به‌درخواست ایران گنجانده شد». روشن است که موگرینی با این سخنان خواسته به ترامپ خاطرجمعی بدهد که در برجام، ادامه مذاکرات بر سر موضوعات مورد مناقشه مانند برنامه موشکی، حقوق‌بشر و سیاست منطقه‌یی رژیم وجود دارد و این مورد موافقت و خواسته رژیم ایران هم هست.
سخنان موگرینی، انعکاس گسترده‌یی در رژیم داشت؛ عباس عراقچی معاون وزارت‌خارجه رژیم و از اعضای اصلی تیم مذاکره کننده، بدون آن که وجود چنین جمله‌یی یا این را که این جمله به‌درخواست تیم مذاکره‌کننده رژیم اضافه شده، انکار کند گفت: «به‌نظرم این قبیل اظهارات تا حدی هم لفاظی است، قبلاً آقای ترامپ در خصوص این مسأله مانورهایی داده بود. متن برجام کاملاً مشخص است و هیچ ارتباطی به مسائل منطقه‌یی و جهانی ندارد و این‌که از یک جمله‌یی که معنی و مفهومش کاملاً مشخص است کسی بخواهد تلقی‌های دیگری بکند حتماً پذیرفتنی نیست».
اما رسانه‌های رژیم به‌ویژه رسانه‌های باند خامنه‌ای در واکنش به اظهارات موگرینی آن را مهم و جدی تلقی کردند. روزنامه وطن امروز (23آذر) نوشت: «آنچه در «افشاگری» خانم موگرینی اهمیت دارد، این است که برای نخستین بار اروپا و آمریکا یک حرف می‌زنند. نیکی هیلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل هم چند ماه قبل در مؤسسه امریکن اینترپرایز دقیقاً به‌همین جمله استناد کرد و گفت برجام باید منجر به افزایش ثبات منطقه می‌شده و برنامه موشکی و منطقه‌یی ایران مانع این امر شده است، بنابراین، این دو برنامه ناقض «متن برجام» است. روزی هم که ترامپ پایبندی ایران به برجام را تأیید نکرد و توافق را در اختیار کنگره گذاشت، باز همه استنادات و ارجاعات به‌همین جمله بود».
این روزنامه در مقاله دیگری ضمن تأکید بر همسویی سیاست اروپا با آمریکا نوشت: «اظهارنظر موگرینی در واقع به‌معنای آن است که سیاست اروپا در قبال ایران کاملاً منسجم شده است و آنها نسبت به برنامه افزایش فشار بر ایران برای محدود کردن برنامه دفاع موشکی و عقب‌نشینی ایران از سیاستهای منطقه‌ای، با آمریکایی‌ها هم‌نظر شده‌اند».
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در همان سخنان، به نکتهٴ مهم دیگری نیز اشاره کرده و گفته بود: «دولت ایران (بخوانید دولت روحانی) قصد داشته از توافق هسته‌یی با گروه 1+5، در چارچوب منازعه سیاسی خود با جناح‌های رقیب به‌عنوان ابزاری برای کسب مجوز جهت «تعامل با دنیا» استفاده کند. زیرا مسئولان ایران در آن زمان ـ که هم‌چنان هم روی کار هستند ـ قصد داشتند از این توافق به‌عنوان روشی برای درخواست مجوز از مردم خودشان و افکار عمومی خودشان جهت تعامل با سایر جهان استفاده کنند و آنها این کار را در چارچوب یک منازعه سیاسی انجام می‌دادند که به‌خوبی می‌دانیم داخل ایران جریان داشته و هنوز هم جریان دارد».
عجب آن که این سخنان موگرینی، برخلاف انتظار واکنش تند و تیز باند خامنه‌ای را (لااقل تاکنون) در پی نداشته است؛ کیهان خامنه‌ای این سخنان و حتی اشارهٴ موگرینی به این‌که «تضعیف برجام یا ابراز تردید در آن راهی برای تقویت تندروها در صحنه سیاسی ایران است...» را عیناً و بدون تفسیر و بدون لفاظی‌های معمول صرفاً نقل کرد. از این واکنش (یا در واقع عدم واکنش!) می‌توان نتیجه گرفت که خامنه‌ای و باند او، به‌رغم همه سر و صداها و ابراز مخالفتهایشان، نمی‌خواهند در این مقطع به‌عنوان مخالفان ادامه مذاکرات برجام شناخته شوند. کمااین‌که مذکرات منتهی به‌برجام نیز، به‌رغم تمام هیاهوها، از اول تا آخر زیر نظر خامنه‌ای صورت گرفت و کلیهٴ تصمیم‌ها با توافق او اتخاذ شد، بنابراین آن «نیم جمله» در مقدمه هم لابد با توافق او وارد شده است.
اگر چه بعید است که دلواپسان در روزهای آینده از این سخنان و فاشگویی‌های موگرینی علیه باند رقیب استفاده نکنند، ولی مناقشات و دعواهای محتمل آتی نیز تغییری در این واقعیت نمی‌دهد که ولی‌فقیه ارتجاع ناگزیر و نه چندان دیر باید در این مورد که جام‌های زهر 2و 3و ۴و به‌قول خودش «تنزل بی‌پایان» آری یا نه؟ تعیین تکلیف کند.
