شوک بزرگ؛ بعد از ۴۰سال...
روزنامه کیهان تیرماه ۹۷ در یک تیتر بی‌سابقه نوشت:
«امروز بازار پس از ۴۰سال بسته شد؛
دولت باید بداند که چنین آتش زیر خاکستری وجود دارد که دلیل آن عدم ثبات اقتصادی و وضعیت امروز اقتصادی ما است».
این شوک در حالی به نظام وارد شد که هیچ‌کدام از ناظران و حاضران گمان نمی‌کردند آتشی این‌چنین در زیر خاکستر بازار نهفته باشد.
بسیاری گمان می‌کردند «بازار» به‌علت بافت سنتی و تسلط عناصر فاشیستی حاکمیت در آن، وارد این معاملات و درگیریها نخواهد شد. اجزای حکومت و بازاریان وابسته به ولایت هم هرگز انتظار چنین واکنشی را نداشتند اما اعتصاب سراسری بازار سیلی محکمی بود بر بناگوش تمامیت نظام و کیهان خامنه‌ای در منتهای حیرت و ناباوری نوشت:
«امروز بازار پس از ۴۰سال بسته شد...»
به همین علت نگاهی خواهیم داشت به تاریخچه، نقش و جایگاه بازار و کارکردهای آن در قیام سراسری مردم ایران.
تاریخچه:
نخستین گزارشها از نقش‌آفرینی بازار در سیاست، به روزگار قبل از مشروطه و اواسط دوران قاجار می‌رسد. پیش از آن اغلب اعتراض بازاریان، صنفی و در حمایت از منافع قشر و دسته‌ای خاص از تجار بود که منافاتی با منافع حاکم و حاکمیت نداشت.
شاید بتوانیم سابقه تغییر مناسبات بازاریان با حکومت را از سال ۱۲۶۳ خورشیدی محاسبه کنیم. زمانی که بازاریان از ناصرالدین شاه خواستند که یک فرد امین را بر اداره وزارتخانه تازه‌تأسیس «تجارت و فلاحت» بگمارد. آن زمان بازاریان علاوه بر این، درخواستهای دیگری هم مطرح کردند که مهم‌ترین آنها عبارت بود از:
- امرا و حکام از دست درازی به تجار منع شوند
- ایجاد بانک برای سهولت در تجارت و بیرون آمدن از سلطه روس و انگلیس
- کاستن از اعمال قدرت خارجی‌ها در گمرکات کشور
- ایجاد بازاری مخصوص تولیدات وطنی
بازار در زمان قاجار
بازار در زمان قاجار
از این زمان تا بیست و دو سال بعد که فرمان مشروطه به امضای مظفرالدین میرزا رسید، بازار به یکی از بازیگران عرصه سیاست داخلی ایران بدل شد.
نقش بازار در پیروزی دکتر مصدق
در جریان مبارزات دکتر محمد مصدق در مسیر ملی کردن نفت و کوتاه کردن دست انگلیس از منابع و ذخایر میهن، بازاریان به کمک مصدق و علیه سلطه استعمار و دست‌نشانده‌اش وارد میدان شدند.
حمایت بازاریان از دولت در فاصله سالهای ۱۳۳۰تا ۱۳۳۲هم‌زمان با خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس و تحریم ایران، نقش مؤثری در موفقیت دکتر مصدق داشت. در این شرایط دولت دست به انتشار اوراق قرضه ملی زد که بخش عمده‌ای از آن را بازاریان تهران، اصفهان، تبریز، شیراز و... خریدند و همین اقدام و سایر حمایت‌های بازرگانان با دولت باعث شد برای نخستین بار ـ و آخرین بار ـ در تاریخ مکتوب اقتصاد کشور، تراز تجاری ایران بدون نفت مثبت شود که به‌معنای افزایش سطح تولید و فزونی صادرات غیرنفتی و کاهش واردات است.
نقش بازار در پیروزی قیام ضدسلطنتی
با توجه به بافت سنتی و ساختار بازار تهران، تبریز، اصفهان، مشهد، شیراز و سایر شهرهای ایران، از ابتدای دهه ۴۰شاهد نفوذ مستقیم و نقش بازار در سطح جامعه بودیم. این نقش آفرینی نه فقط در سطح اقتصاد که در شرایط مختلف سیاسی، در سیاست هم به‌خوبی دیده می‌شود. به‌نحوی که در سال ۵۶و ۵۷واکنش اعتراضی بازاریان نسبت به سیاست‌های شاه عامل مؤثری در همبستگی اصناف و گسستگی حاکمیت داشت و این در حالی بود که شاه مشکل کمبود و گرانی افسارگسیخته کالا نداشت و می‌توانست در شرایط اعتصاب و تنش در بازار کالاهای ضروری و مورد نیاز مردم را تأمین کند.
یک روزنامه حکومتی ضمن اعتراف به نقش بازار و اعتصابات سراسری در پیروزی قیام ضدسلطنتی می‌نویسد:
«... چهلم شهدا که شروع می‌شد، در ابتدای امر، بازار اعلام تعطیلی می‌کرد و تعطیلی بازار به‌معنی تعطیلی اقتصاد در سراسر کشور بود، چون اقتصاد شهرستانها هم به بازار وابسته بود و لذا بازار که بسته می‌شد، چون رسانه‌ها در اختیار رژیم پهلوی بود و اخبار به مردم نمی‌رسید، تمام مملکت متوجه می‌شدند که واقعه‌یی رخ داده است...
روند سقوط حکومت پهلوی از ۱۷شهریور ۵۷آغاز شد و این دورانی است که تمام بازار در اعتصاب کامل است و اقشار دیگر از جمله مطبوعات و کارمندان نیز به‌خصوص در دوران ازهاری، اعتصاب کردند و مشکلات بزرگی را برای رژیم ایجاد کردند. بازاریان در آن ایام توانستند به مردمی که در تظاهرات شرکت کرده و خانواده خود را از دست می‌دادند، کمک شایانی کنند...» (خبرگزاری بین‌المللی قران ـ بهمن ۹۲)
تلاش برای مصادره بازار علیه منافع ملی
حضور عناصر فاشیستی مؤتلفه در بازار و تلاش برای نگه‌داشتن این قشر تاثیرگذار در جوال ولایت فقیه یکی از عوامل دودستگی و ایجاد شکاف در سطح بازار و بازاریان بود.
این تلاش از زمان خمینی در اشکال گوناگون با صرف هزینه‌های سیاسی و اقتصادی انجام می‌شد. هدف این بود که بازار را یک دست در خدمت منافع باند ولایت نگه دارند و هرگز انتظار نداشتند روزی همین بازار رودرروی سران فاشیستی بایستد و با تهدید و اعتراض و اعتصاب چنگ بر صورت خامنه‌ای و کارگزارانش بکشد.
شوک تعطیلی بازار بر پیکر نظام
«امروز بازار پس از ۴۰سال بسته شد»
این جمله پاسدار احمد کریمی اصفهانی از اعضای حزب فاشیستی مؤتلفه است. پاسدار وحشت‌زده که عنوان دبیرکل نهاد حکومتی جامعه انجمنهای اسلامی اصناف را یدک می‌کشد و خوب می‌داند در آتشی که از این خیمه برخیزد تمام جنایتکاران می‌سوزند با وحشت افزود:
«دولت باید بداند که چنین آتش زیر خاکستری وجود دارد که دلیل آن عدم ثبات اقتصادی و وضعیت امروز اقتصادی ما است. دولت و رئیس دولت و تیم اقتصادی او نهایت بی‌توجهی و بی‌تدبیری را در این کار به‌وجود آوردند و در عین‌حال بی‌صداقتی آنها هم وجود داشت و با عدم صداقت با مردم صحبت کردند و اینها بستری شد برای این کار شد».
نقش بازار ـ شوک تعطیلی بازار در حکومت
نقش بازار ـ شوک تعطیلی بازار در حکومت
محسن همدانی معاون سیاسی امنیتی استاندار تهران سراسیمه گفت:
«باید خواسته‌های بازاریان را بشنویم و ببینیم چه خواسته‌هایی دارند و به نسبت آن یا باید پاسخگوی مشکلات باشیم یا این‌که دوستان صبر کنند تا مشکلات حل شود... عده‌یی ناراضی هستند و به‌دلیل نارضایتی حرکتهایی را انجام می‌دهند. باید خواسته‌های بازاریان را بشنویم و ببینیم چه خواسته‌هایی دارند».(خبرگزاری ایلنا ۴تیر ۹۷)
سایت مجاهد در مطلبی با عنوان « وحشت از شعله کشیدن آتش زیر خاکستر در بازار» نوشت:
«این ترس و نگرانی منحصر به این مهره‌ها و رسانه‌ها نیست، بلکه فریاد خشم و اعتراض مردم تهران و بازاریان، نمایندگان مجلس ارتجاع را نیز به وحشت انداخته است تا جایی که تمامی نمایندگانی که در روز ۵تیر ۹۷در مجلس صحبت کردند موضوع اصلی حرف‌هایشان هراس از قیام از یک طرف و از طرف دیگر زیرضرب بردن دولت روحانی بود، تا به این و سیله بگویند مشکلات مربوط به دولت است و نه تمام حاکمیت و به این و سیله به خیال خودشان تمام حاکمیت را از خشم و کین و نفرت مردم در ببرند»
علت وحشت نظام از اعتصاب بازار، علاوه بر نقش و اهمیت بازار و آثار مستقیم آن در جامعه، این است که دیدند این اعتصاب در پیوند با قیام سراسری مردم در دیماه ۹۶، جنسش ـ نه هشدار و تهدید ـ که براندازی است. دچار شوک شدند چون به چشم دیدند سمت و سوی اعتصاب بازار این بار همراهی با مردم به‌جان آمده و پایان بخشیدن به دستگاه ولایت و همان عناصر فاشیستی مؤتلفه و جریانهای موسوم به اصلاح‌طلب است؛ آنان‌که روزگاری با کابل در شعبه‌های بازجویی اوین پیکرهای بی‌گناه دانش‌آموزان و دانشجویان و کارگران و بازاریان مخالف را له می‌کردند. وحشت پاسدار همدانی و کریمی و عسکراولادی و خامنه‌ای و... از قیامی است که از دیماه ۹۶با شعار مرگ بر خامنه‌ای آغاز شد، به فاصله کوتاهی در بهمن ۹۶در بازار قزوین و فروردین ۹۷در شهرهای مرزی گسترش یافت و در تیرماه به اعتصاب گسترده بازار منجر شد.
ادامه دارد...
